A HOUSE TO LIVE
A PLACE TO LEARN

25 lutego 2025 roku w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu odbyło się spotkanie pt. „Świadek Historii – Artysta – Ojciec”, poświęcone Józefowi Szajnie, wybitnemu artyście, reżyserowi, scenografowi i byłemu więźniowi KL Auschwitz. Wydarzenie zgromadziło bliskich, współpracowników i znawców jego twórczości, którzy podzielili się swoimi wspomnieniami oraz refleksjami na temat artystycznego i historycznego dziedzictwa wybitnego twórcy.

O twórczości Józefa Szajny oraz współpracy przy realizacji jego wystaw i spektakli rozmawiali: Łukasz Szajna – artysta, syn Józefa Szajny, Grażyna Niewiadomska – kuratorka wystaw poświęconych artyście oraz Jolanta Niedoba – kustosz Muzeum Śląskiego w Katowicach. Wspomnieniami o wspólnych projektach Józefa Szajny z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, Miastem Oświęcim oraz Międzynarodowym Domem Spotkań Młodzieży podzielili się natomiast: Krystyna Oleksy – wieloletnia była wicedyrektorka Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, dr Radosław Folga – prorektor Małopolskiej Uczelni Państwowej oraz Leszek Szuster – były wieloletni dyrektor MDSM.

Podczas spotkania dr Radosław Folga przytoczył fragment wypowiedzi Józefa Szajny z konferencji „Pamięć – Odpowiedzialność”, która odbyła się 13 czerwca 2007 roku w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Oświęcimiu:

„Sądziłem, że w XX wieku nastąpiła kulminacja, II wojna światowa była ostatnią. Gdy okazało się jednak, że trzecie tysiąclecie, mimo tych doświadczeń, rozpoczyna się wojną, poczułem się współwinny. Pomyślałem, że to może dlatego, że za mało walczyłem o pokój? Może za mało wpływamy na ludzi, którzy tworzą różne systemy polityczne i ekonomiczne i którym nie zależy na pokoju, a na walce? Za mało robimy w imię pamięci i odpowiedzialności i dlatego dziękuję organizatorom za tę właśnie konferencję. Nie można mówić o pamięci, rozstrzygać kwestii prawdy historycznej, z wyłączeniem świadków – a nas, świadków wydarzeń z przeszłości, jest już coraz mniej. Ale ci, co żyją, mają dług wobec nieżyjących. Przecież my wszyscy jesteśmy za tę pamięć odpowiedzialni i nie możemy psuć młodych pokoleń swoją pasywnością. Podobnie przyszliśmy na świat, podobnie żyjemy, podobnie z tego świata zejdziemy. Dzieli nas tylko historia. Dlatego pamiętajmy i działajmy w imię tej pamięci. Czas nie jest spokojem, a modlitwa i świeczki to za mało, więc w tym miejscu mówię do Was – bądźcie aktywni!”

Słowa te pozostają niezwykle aktualne, stanowiąc podsumowanie zarówno samego spotkania, jak i towarzyszącej mu wystawy „Józef Szajna. W 80. Rocznicę wyzwolenia”, zorganizowanej przez MDSM we współpracy z Muzeum Śląskim w Katowicach. Ekspozycja jest dostępna dla zwiedzających jeszcze do 15 marca 2025 roku.

Na zakończenie wydarzenia Łukasz Szajna zaprezentował swój film „Exhibition”, ukazujący rekwizyty z instalacji Józefa Szajny oraz najważniejsze motywy jego twórczości, zgromadzone w piwnicy własnego domu. W poruszających obrazach okaleczonych postaci ze spektaklu „Replika” oraz ciasnej przestrzeni piwnicy artysta dostrzegł analogię do wojny w Ukrainie i na Bliskim Wschodzie – do losów ofiar i miejsc schronienia. Film stanowi wyrazisty komentarz do antywojennego przesłania dzieł Józefa Szajny, podkreślając ich ponadczasowe znaczenie.

Spotkanie „Świadek Historii – Artysta – Ojciec” było ważnym wydarzeniem, które nie tylko upamiętniło jednego z najwybitniejszych polskich artystów XX wieku, lecz także skłoniło uczestników do głębszej refleksji nad odpowiedzialnością za pamięć historyczną i rolą sztuki w kształtowaniu świadomości społecznej.